Harp tarihinde felaketli bir meydan muharebesi diye geçen Sarıkamış Harekatı, kış şartlarında cereyan etmiş muhabere olarak, ayrıca sonuçları itibariyle alınması gereken önemli ve çarpıcı dersleri de ihtiva etmesi nedeniyle Türk tarihinde önemli bir örnek teşkil eder.Yavuz ve Midilli olayı ile fiilen 1.Dünya Harbine katılışımızla, 1 Kasım 1914 tarihinde itibaran Rus- Kafkas ordusu Türk hududunu taarruza başladı.Türk ve Rus orduları arasında 22 Kasım 1914’e kadar süren devre içerisinde Köprüköy ve Azap muhabereleri cereyan etmiş olup ileri geri hareketler halinde geçen bu muharebeler iki taraf için de kesin sonuçlu olmamıştır.Sarıkamış Harekatının izahına geçmeden önce; bu harekatın cereyan ettiği harekat bölgesindeki arazinin yapısı, her iki tarafın lojistik durumu ve tertibatını incelemekte fayda var.
Arazinin Genel Yapısı:
Bölgedeki en önemli mihver; kuzeyde Allahuekber Dağları ve Çakırbaba Dağı ile güneyde Aras-Karasu silsilesiyle sınırlanmış olan Erzurum –Sarıkamış- Kars mihveridir.Kış şartları da dikkate alındığında Rus kuvvetlerini kuzey yanlarını dayadığı bu bölgeden herhangi bir türk taarruzu beklenmemesine neden olan arazi kesimi ise Allahuekber Dağları ve Batıya uzantısı olan Çakıbaba Dağı’dır.Kış şartları da dikkate alındığında bu sarp arazi kesimi Rusların kuzey yanlarını emniyetli olduğu düşüncesini vermiştir.Kuzeyde çevirme harekatıyla baskın sağlanabilecek yaklaşma istikameti Erzurum-Tortum-Kale Boğazı-Oltu-Penek-Kosor boğazı-Sarıkamış mihveridir.Bu mihverin en büyük mahsuru Allahuekber Dağlarının aşılmasıdır.Diğer istikamet ise Kosa-Partonos-Çakırbaba Dağı üzerinden geçerek Bardız-Sarıkamış’a uzanan yaya piyade, yük taşıyan hayvan ve dağ topçusunun geçişine elverişli olan yoldur.Bu istikametler kış şartlarında özel eğitime ve teçhizata sahip olmayan hiçbir birliğin bir çevirme manevrasına dayanamayacağı istikametlerdir.Lojistik desteğe gelince , ordu için 88 bin ton hububat gerekliyken, elde 1250 ton hububat vardı.Dolayısıyla askerler başlangıçtan nakleden kollar ancak 6-8 günde varabiliyordu.Rus ordusu ise silah ve teçhizat bakımından daha üstün olup lojistik destek durumu iyiydi.
Tarafların Kuvveti:
Her iki tarafın muhabereden önceki tertibatı şu şekildeydi: Enver Paşa ve Genelkurmay 2. Başkanı Albay Hafız Hakkı Bey , her ne pahasına olursa olsun Ruslar’ın süratle bir darbe indirmek ve yeni bir tanenberg yaratmak düşüncesindeydi.Rus-Kafkas ordusunun zayıf ve özellikle çevirme manevralarına karşı çok hassas olduğu hakkında edinilen kanaatle, kuzeyden kuşatıcı bir manevra yapılmasına karar vermişlerdir.Plana göre 11.Kor.ve 2. Nizamiye Süvari Tümeni Düşmanı cepheden tespit edecek ,9. Kor Çatak-Pitkir hattında kötek istikametinde , 10.Kor. Oltu üzerinden Kor.K.lığına getirilen Albay Hafız Hakkı Bey’in 9.Kor’un Bardız istikametine yürümesi , müteakiben 9. ve 10. Kor.’ların Sarıkamış Selim Sarıkamış hattına ilerlemesini ve geniş bir çevirme ile Kars yolunu kesmeyi içeren teklifi ve muhaberenin cereyanı esnasındaki icraatı ile ordu en az
3ncü Or. Hasan İzzet Paşa ve Kor.K.ları:
- Harekat Kabilyetinden Mahrumiyet,
- Teçhizat ve ikmal maddelerinin noksanlığı ,
- Dağ yollarının karla kaplı olması
Nedenleriyle , yapılacak harekatın neticesinin karanlık olduğu , başarısızlık halinde durumun çok kötü olacağı, kış taarruzun yapılamayacağı düşüncesini taşıdıkları için,hareket öncesinde Enver Paşa tarafından görevlerinden alınmışlardır.Enver Paşa’nın bizzat emir komuta ettiği harekat şu şekilde cereyan etmiştir.
Birinci Gün (22 Aralık 1914): 11. Kor. Cephesinde taarruz ederken, 9. Kor.Lafsor’a kadar uzanan ilk hedeflerini ele geçirdi.10.Kor. zorlukla Otlu batısı- Narman hattına ulaşabildi.
İkinci Gün (23 Aralık 1914): Düşmanın 4P.A ile yapılmış olduğu karşı taarruza karşı,11.Kor.K. tüm kuvvetini muhabereye soktu.Bu esnada 9.Kor.Çatak Piktir hattına vardı.9.Kor. birliklerine ikmalini mahalliden yapmaları ve cephaneyi idareli kullanmaları emredildi.Diğer taraftan, sahra topraklarından bazıları da aşırı soğuk ve kış şartları nedeniyle ileri götürülemiyordu.Böylece harekatın ikinci günü,ikmal ve ulaştırma güçlükleri başlamış bulunuyordu.10.Kor. çok soğuk ve karlı hava şartları altında yolsuz arazide gece ve gündüz yürüyerek insanüstü bir gayretle Oltu’yu ele geçirmeyi başardı.
Üçüncü Gün (24 Aralık 1914):11.Kor cephesinde düşman karşı taarruza devam etti.9.Kor Bardiz’e vardı.10.Kor,30 ve 31. Tümenleriyle Kosor istikametinde sıtomin tugayının peşine takılması,bir tümeniyle Bardiz’a ilerlemesi emredildi.Bu Kor’un büyük kısmı ile Kosor istikametinde geniş bir kuşatmaya girişmesi kesin sonuç yerinde üstün muharebe gücü toplanmamasına ve geç kalınmasına ve netice olarak Sarıkamış felaketine neden olmuştur.
Dördüncü Gün (25 Aralık 1914): Düşman 11.Kor cephesinde Sarıkamış’a doğru kuvvat çekmeye başladı. Çünkü 11.Kor bu kuvveti tespit edememekteydi.9.Kor ikmal ve ulaştırma zorlukları nedeniyle döküntü haline gelmekteydi Sahra toplarını dahi yollarda bırakmıştır.Enver Paşa’nın 10.Kor’unun Kosor istikametinde ilerlediğinden haberi olmadığı gibi aynı günün akşamı Kor’unun Beyköy hattında olacağı beklenmekteydi.
(Daha önceki raporlara göre) oysa 10.Kor Kosor’dan Beyköy’e inebilmek için 3 bin metre yüksekliğindeki yolsuz bir kar çölü olan Allahuekber Dağ’larını aşmakla meşguldü.9.Kor’unun tek başına Sarıkamış’a müteaddit taarruzları başarısızlıkla sonuçlandı.Büyük kayıplar verilmiş ve 9.Kor’unun mevcudu azalmıştı.
Sonunda Enver Paşa taarruzu 9. ve 10. Kor’larca müştereken yapılmasını ve bunun için de 9.Kor’unun 10.Kor’yu beklemesine karar verdi.10.Kor Allahuekber Dağ’larında erimiş durumundaydı.Taburların mevcudu 150-200 kişiye inmişti.Enver Paşa’nın 10.Kor’unun felaketli halinden haberi yoktu.29 Aralık’ta 9. Kor ve 10.Kor’larla yapılan taarruzda 3 Ocak 1915’e kadar devam etti.9.Kor’unun 450 10.Kor’unun 1500-2000 kişilik kuvveti kalmıştı.Rus karşı taarruzun başlamasıyla ordu ilk çıkış üslerine geri alınmıştır.
Sarıkamış Harekatından Alınan Dersler
1.Rus kuvvetlerinin imhası için düşünülen plan genel olarak uygun idi, ancak kuşatma kavisleri çok geniş tutulmuştu.
2.Geniş kuşatma kavisleri zaman kaybına sebep olmuş, bu ise düşmanın çekilmesine ve karşı tedbirler almasına neden olmuştur.
3.Arazi ve iklim pek dikkate alınmadığından birlikler düşmandan ziyade tabiatla savaşmışlardır.
4.Ordunun kış ve dağ teçhizatı ve eğitim yetersizliği felakete sebep olmuştur.
5.Lojistik destek harekatı desteklenmekten çok uzaktır.
6.Harekattan hemen önce komutanların değiştirilmesi hatalıdır.
Yüksel Binici : (Tarihçi)
Uzmanlık alanı olan Kentler tarihinde adı bilinen bir araştırmacıdır. Şu anda Ankarada yaşamaktadır. Milli Kütüphanede Kars-Ardahan-Iğdır konularunda yeni bir araştırma kürsüsü açmıştır. Sarıkamış doğumlu olup yeni çalışmasını bu ilerin ekonomik ve sosyal kallkınma modelleri üzerine yoğunlaştırmıştır. Okuyucu ve araştırmacıların Kentler Tarihi konusunda istedikleri her türlü bilgi ve belgeyi e-mail aracılığı ile kendisinden talep edebilirler. Aşağıdaki yazı ve düzenlemeler Yüksel Biniciye aittir.
Yüksel BİNİCİ
(Kars-Ardahan-Iğdır Konularında Tarih Araştırmacısı)
yukselbinici@sarikamis.biz
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder